Obrazy z życia Gerharta Hauptmanna

GERHART HAUPTMANN (ur. 15 XI 1862 w Szczawnie Zdroju, zm. 6 VI 1946 w Jagniątkowie, pochowany na wyspie Hiddensee na Morzu Bałtyckim) – niemiecki pisarz i dramaturg, laureat Nagrody Nobla w 1912 r., związany z Karkonoszami i regionem Dolnego Śląska. Najdłuższy okres swojego życia spędził w Jagniątkowie (1901-1946 – obecnie dzielnica Jeleniej Góry), gdzie mieści się Muzeum Miejskie „Dom Gerharta Hauptmanna”. Początkowo pisarz chciał się poświęcić rzeźbiarstwu, ale ostatecznie zwyciężyła literatura. Pisał opowiadania, powieści i dramaty, w których często przedstawiał środowiska nizin, biedę, wyzysk i niesprawiedliwość społeczną. Był wybitnym przedstawicielem naturalizmu oraz mistrzem charakteryzacji przy pomocy subtelnych środków. Najważniejszym i najsłynniejszym jego dziełem jest dramat Tkacze (1892), przedstawiający powstanie tkaczy śląskich. Na podstawie utworów Hauptmanna powstało wiele filmów fabularnych – pierwszy z nich Atlantyda już w 1913 r. Ponadto według jego jednoaktowej sztuki ekspresjonistycznej Czarna maska (1928) Krzysztof Penderecki napisał operę, której prapremiera odbyła się 15 sierpnia 1986 r. na festiwalu w Salzburgu. Warto podkreślić, że brat pisarza − Carl Hauptmann − przetłumaczył m.in. na język niemiecki powieść Chłopi Stanisława Władysława Reymonta, za którą otrzymał Nagrodę Nobla w 1924 r.
Maria Konopnicka zetknęła się z twórczością Gerharta Hauptmanna, ponieważ prowadziła bogatą działalność przekładową z sześciu języków (niemieckiego, włoskiego, francuskiego, angielskiego, czeskiego i ukraińskiego), na którą składa się ponad 20 pisarzy i poetów – w tym trzech noblistów oraz kilku nominowanych do tej prestiżowej nagrody. Przełożyła również na język polski dwa dramaty Hauptmanna Święto pokoju (1890) i Hanusia (1894). Pierwszy utwór przetłumaczyła w 1892 r. i zamieściła w „Bibliotece Warszawskiej”, natomiast przekładu Hanusi dokonała w 1894 r. na zamówienie Józefa Kotarbińskiego dla Teatru Miejskiego w Krakowie. Prapremiera utworu odbyła się w krakowskim Teatrze Miejskim 27 lutego 1895 r. – w reżyserii Tadeusza Pawlikowskiego (dyrektora teatru). Sukces artystyczny Hanusi sprawił, że dramat z długotrwałym powodzeniem grano na polskich scenach. W Warszawie, Lwowie, Paryżu i Wiedniu przez kilka miesięcy głoszono objawienie się nowej chwili w teatrze polskim.  Główne role w sztuce kreowali wybitni aktorzy: Tekla Trapszo, Józef Śliwicki, Ludwik Solski oraz Wanda Siemaszkowa, która przyjaźniła się z córkami Marii Konopnickiej (Zofią i Laurą) i zmarła w dworku w Żarnowcu. Dobry przekład Hanusi i duży sukces sceniczny dramatu przyczynił się do upowszechnienia na ziemiach polskich twórczości G. Hauptmanna oraz do kolejnych wznowień książki (począwszy od 1900 r.), a także wysunął Konopnicką na czoło tłumaczy nowego dramatu niemieckiego. Na wystawie Muzeum Miejskiego „Dom Gerharta Hauptmanna” w Jeleniej Górze-Jagniątkowie prezentowane są fotografie z różnego okresu życia pisarza, zarówno prywatne jak i zrobione przy oficjalnych okazjach oraz przez niego zlecone. Hauptmann potrafił wylansować swoją markę nie tylko w listach czy dziennikach, ale także w mediach – co sprawiło, że był drugim po cesarzu najbardziej znanym Niemcem. Często udzielał dziennikarzom wywiadów na temat aktualnych wydarzeń. W czasopismach na bieżąco zamieszczano informację o twórczości, nagrodach i podróżach pisarza oraz o jego spotkaniach ze znanymi politykami czy artystami. Ponadto wszędzie, gdzie Hauptmann pojawiał się publicznie, agencje prasowe robiły mu zdjęcia, które sprzedawano do różnych pism wysokonakładowych. Pisarz pozostawił po sobie ponad 3 tys. zdjęć, a do najciekawszych należą fotografie wykonane przez jego przyjaciół i znajomych, które nigdy wcześniej nie były publikowane oraz przedstawiają prawdziwe oblicze noblisty. Często na zdjęciach towarzyszyła pisarzowi jego druga żona Margarete, elegancko ubrana i piękna kobieta, która do końca dbała o wizerunek męża. Obrazy z życia Gerharta Hauptmanna kończą się w 1932 r. Dalszy okres został celowo pominięty, ponieważ po dojściu Hitlera do władzy jest mało zdjęć prywatnych pisarza, a dominują oficjalne i wykonywane na potrzeby prasy. W III Rzeszy Hauptmannowi nie ufano, ale ze względu na jego dorobek literacki i europejską sławę traktowano w sposób szczególny jako artystyczne alibi państwa nazistowskiego. Ekspozycję uzupełniają różne wydania książkowe utworów oraz pierwodruki dramatów Hauptmanna, które przetłumaczyła na język polski Maria Konopnicka.
Materiały zamieszczone na wystawie pochodzą ze zbiorów: Muzeum Miejskiego „Dom Gerharta Hauptmanna” w Jeleniej Górze, Muzeum Gerharta Hauptmanna w Erker, Biblioteki Państwowej Pruskie Dziedzictwo Kultury w Berlinie oraz Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu.

                                                                    Paweł Bukowski