LEOPOLD STAFF (ur. 14 XI 1878 r. we Lwowie, zm. 31 V 1957 r. w Skarżysku-Kamiennej, pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie) – poeta, dramatopisarz, eseista oraz tłumacz, licznie odznaczany i nagradzany. Urodził się w rodzinie mieszczańskiej pochodzenia niemiecko-czeskiego jako syn Franciszka i Leopoldyny Staffów. Ukończył lwowskie V Gimnazjum Klasyczne, a w latach 1897-1901 studiował na Uniwersytecie Lwowskim prawo, następnie filozofię i romanistykę. Działał w Kółku Literackim przy Czytelni Akademickiej oraz przewodniczył redakcji studenckiego czasopisma „Młodość”.
W 1900 r. poeta zaprzyjaźnił się z Marylą i Wacławem Wolskimi. W ich domu zwanym Zaświeciem spotykała się grupa młodych poetów nazywanych przez gospodynię „Płanetnikami”, do której należeli m.in. Jan Kasprowicz i Ostap Ortwin. Staff wielokrotnie podróżował do Włoch i Francji w latach 1901-1903. Podczas I wojny światowej mieszkał w Charkowie, gdzie uczestniczył w życiu kulturalnym Polonii. Pod koniec lipca 1918 r. Staff przybył do Warszawy i pozostał tu na stałe. 16 IX 1920 r. poślubił Helenę Lindenbaum, nauczycielkę geografii. Młoda para wzięła pod opiekę córkę brata Staffa – Ludwikę. Poeta utrzymywał bliskie stosunki z członkami grupy Skamander, którzy uważali go za swojego patrona. W czasie II wojny światowej Staff mieszkał w Warszawie i z żoną prowadził tajne komplety. Stolicę opuścili po powstaniu warszawskim, ponieważ mieszkanie poety uległo zniszczeniu. Po 1945 r. Staffowie mieszkali w Krakowie, w tym czasie otrzymali propozycję zamieszkania w willi „Łąkowy Kamień” po Gerharcie Hauptmannie, jednak ostatecznie powrócili do Warszawy. W 1949 r. Staff obchodził jubileusz 70-lecia urodzin i 50-lecia pracy twórczej, którego obchody w stolicy zorganizował Julian Tuwim. Z tej okazji Staff otrzymał od Uniwersytetu Jagiellońskiego tytuł doktora honoris causa, od władz państwowych Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski oraz opublikowana została Księga pamiątkowa ku czci Leopolda Staffa. W 1951 i 1955 r. poeta został uhonorowany Państwową Nagrodą Literacką I stopnia, a w 1953 r. Orderem Sztandaru Pracy I klasy. W 1957 r. Międzynarodowa Akademia Nauk, Literatury i Sztuki w Rzymie przyznała Staffowi dyplom Artis Templum i tytuł akademika oraz Złoty Medal. Staffowie utrzymywali przyjacielskie stosunki z księdzem Antonim Boratyńskim, a gdy objął on probostwo w Skarżysku-Kamiennej wyjeżdżali tam w okresie letnim. Po śmierci żony w 1957 r. Staff przyjechał na plebanię do przyjaciela i tutaj zmarł 31 maja.
Leopold Staff nazywany jest poetą trzech pokoleń, ponieważ jego twórczość rozwijała się przez trzy epoki: Młodą Polskę, dwudziestolecie międzywojenne oraz okres powojenny. Poeta zadebiutował w 1901 r. tomem Sny o potędze, który wydał za pożyczone 300 rubli. Zbiór ten zawierał elementy dekadenckie, nawiązania do filozofii Nietschego, ale również wyróżniał się na tle epoki. Od tej chwili w około dwuletnich odstępach ukazywały się kolejne jego poetyckie zbiory – Dzień duszy (1903) i Ptakom niebieskim (1905), a później Gałąź kwitnąca (1908) i Uśmiechy godzin (1910), w których widoczne są silne wpływy filozofii oraz poezji antycznej. W Ścieżkach polnych (1919) Staff sięga do codzienności i zostaje prekursorem klasycznego nurtu w grupie poetyckiej Skamander. Wiklina (1954) to zbiór, w którym podmiot liryczny staje się człowiekiem doświadczonym przez czas wojny, ale nie tracącym wiary w sens życia, naturę i wartości sztuki. Ostatni tom Dziewięć muz (1957) wydany już po śmierci autora zachowuje podobne cechy.
Równolegle z poezją rozwijała się twórczość dramatyczna Staffa, która wyrastała z młodopolskich tendencji (zwrotu do antyku, wierzeń ludowych oraz magiczności). Pierwszą sztuką teatralną pisarza był Skarb (1904), a następnie powstały Godiwa (1906), Igrzysko (1909), To samo (1912), Wawrzyny (1912) i Południca (1920). Większość z nich miała charakter balladowy oraz odwoływała się do rodzimych lub obcych mitów i legend. Skarb był najwcześniejszym i najwybitniejszym dramatem Staffa, który poruszał temat roli marzenia, legend i mitów jako nieodzownych składników ludzkiego życia, a kolejne utwory dramatyczne pisarza nie osiągały już tego poziomu.
Staff również tłumaczył na język polski z sześciu literatur: greckiej, łacińskiej, włoskiej, francuskiej, niemieckiej i orientalnej. Części tych przekładów podjął się w celach zarobkowych, ale wiele było też utworów wybitnych, które realizował poeta ze względu na ich ważność dla kultury polskiej. Przetłumaczył m.in. z łacińskiego Elegie i Foricoenia Jana Kochanowskiego; z włoskiego Bajki Leonarda da Vinci, utwory Michała Anioła, Kwiatki św. Franciszka z Asyżu; z niemieckiego Kacerza z Soany Gerharta Hauptmanna i liczne pisma Fryderyka Nietschego oraz tłumaczone z francuskiego dwa zbiory poezji Ogród pieszczot (utwory nieznanego Araba z X w.) i Fletnię chińską (wiersze chińskie z okresu dwóch tysięcy lat).
Leopold Staff jest też autorem jednego utworu dla dzieci Deszcz majowy (1955), którego egzemplarz z dedykacją dla bratanicy Elżbiety można zobaczyć na wystawie.
Debiut poetycki Staffa (Sny o potędze) przypada na czas, gdy trwają przygotowania do jubileuszu Marii Konopnickiej. W kilku czasopismach (m.in. „Tygodnik Ilustrowany”, „Tydzień”) obok utworów poetki drukowano również wiersze młodego twórcy. Wspólną znajomą Konopnickiej, Orzeszkowej i Staffa była Maryla Wolska, z którą każdy z pisarzy korespondował. W 1907 r. Stefan Żeromski zaprosił wielu literatów do współpracy przy opracowaniu wydawnictwa Na nową szkołę, z którego dochód przeznaczono na budowę wzorowej szkoły-ochrony wiejskiej w Nałęczowie. Ukazały się w nim m.in. utwory Leopolda Staffa i Marii Konopnickiej.
Prezentowane na wystawie zbiory pochodzą z prywatnej kolekcji bratanicy poety − Pani Elżbiety Staff-Zielińskiej, które dotychczas nie były eksponowane szerszemu odbiorcy: rękopisy wierszy, zdjęcia, dyplomy, wydania książkowe utworów z dedykacjami Staffa, liczne przekłady dokonane przez poetę, artykuły i wiersze drukowane w czasopismach, opracowania twórczości oraz różne dokumenty i przedmioty codziennego użytku. Ekspozycję uzupełniają zbiory z Muzeum Miejskiego „Dom Gerharta Hauptmanna” w Jeleniej Górze-Jagniątkowie oraz z Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu.
Barbara Bukowska
