Wystawa Muzeum Miejskiego „Dom Gerhatra Hauptmanna” w Jeleniej Górze -Jagniątkowie poświęcona niemieckiemu pisarzowi i dramaturgowi, laureatowi Nagrody Nobla (1912), związanemu z Karkonoszami i regionem Dolnego Śląska. Można na niej będzie również zobaczyć pierwodruki wydań książkowych dramatów Gerharta Hauptmanna (1862-1946), które przetłumaczyła na język polski Maria Konopnicka oraz przyczyniła się do upowszechnienia na ziemiach polskich twórczości pisarza.
Materiały zamieszczone na wystawie pochodzą ze zbiorów: Muzeum Miejskiego „Dom Gerharta Hauptmanna” w Jeleniej Górze, Biblioteki Narodowej w Berlinie – Pruskie Dziedzictwo Kultury, Archiwum Państwowego we Wrocławiu – Oddział w Jeleniej Górze, Domu Carla i Gerharta Hauptmannów w Szklarskiej Porębie – Oddział Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze, Wydawnictwa Europa, Wydawnictwa Propyläen Verlag in der Ullstein Buchverlag GmbH w Berlinie, Łukasza Kwietnickiego, Zbigniewa Kulika oraz Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu.
GERHART HAUPTMANN (1862-1946) – niemiecki pisarz i dramaturg, laureat Nagrody Nobla (1912), związany z Karkonoszami i regionem Dolnego Śląska. W miejscach tych przyszły pisarz dorastał, kształcił się oraz czerpał inspirację dla swej twórczości. W Karkonoszach spędził najdłuższy okres swojego życia (1891-1894 Szklarska Poręba, 1901-1946 Jagniątków – obecnie dzielnica Jeleniej Góry, gdzie mieści się Muzeum Miejskie „Dom Gerhatra Hauptmanna”). Nawet wydarzenia, do których doszło na tych ziemiach po zakończeniu II wojny światowej (wysiedlenia ludności niemieckiej w związku z przesunięciem granic Niemiec i Polski) oraz namowy zaprzyjaźnionych z Hauptmannem niemieckich pisarzy do opuszczenia Jagniątkowa, nie zdołały nakłonić pisarza do wyjazdu. Gerhart Hauptmann ze swoją rodziną coraz głębiej wrastał w miejscową społeczność, zawierając liczne znajomości. Niektóre zaowocowały przyjaźnią trwającą aż do śmierci. Pisarz prowadził nowoczesny styl życia jak na owe czasy, m.in. jako jeden z pierwszych mieszkańców Karkonoszy jeździł na nartach oraz grał w tenisa na ziemnym korcie. Początkowo Hauptmann chciał się poświęcić rzeźbiarstwu, ale ostatecznie zwyciężyła literatura. Pisał opowiadania, powieści i dramaty, w których często przedstawiał środowiska nizin, biedę, wyzysk i niesprawiedliwość społeczną. Był wybitnym przedstawicielem naturalizmu oraz mistrzem charakteryzacji przy pomocy subtelnych środków.
Na podstawie utworów Hauptmanna powstało wiele filmów fabularnych – pierwszy z nich Atlantyda już w 1913 r. Ponadto według jego jednoaktowej sztuki ekspresjonistycznej Czarna maska (1928) Krzysztof Penderecki napisał operę, której prapremiera odbyła się15 sierpnia 1986 r. na festiwalu w Salzburgu.
Maria Konopnicka prowadziła bogatą twórczość przekładową z sześciu języków (niemieckiego, włoskiego, francuskiego, angielskiego, czeskiego i ukraińskiego), na którą składa się ok. 20 pisarzy i poetów – w tym kilku noblistów. Przełożyła również na język polski dwa dramaty Gerharta Hauptmanna Święto pokoju (1890) i Hanusia (1894). Pierwszy utwór przetłumaczyła w 1892 r. i zamieściła w „Bibliotece Warszawskiej”, natomiast przekładu Hanusi dokonała w 1894 r. na zamówienie Józefa Kotarbińskiego dla Teatru Miejskiego w Krakowie. Tematyka utworu była najbliższa Konopnickiej, ponieważ prezentowała obraz niedoli dziecka, brutalność ojca oraz niesprawiedliwość społeczną. Poetka wzbogaciła język, odnosząc się z pietyzmem do myśli autora i dodając utworowi sugestywności. Prapremiera utworu Hauptmanna (w przekładzie Konopnickiej) odbyła się w krakowskim Teatrze Miejskim 27 lutego 1895 r. – w reżyserii Tadeusza Pawlikowskiego (dyrektora teatru). Sukces artystyczny Hanusi sprawił, że dramat z długotrwałym powodzeniem grano na polskich scenach, o czym świadczą afisze z 11 września i 14 października 1895 r. W Warszawie, Lwowie, Paryżu i Wiedniu przez kilka miesięcy głoszono objawienie się nowej chwili w teatrze polskim. Spektaklem zachwyceni byli m.in. Wyspiański, Rydel, Nowaczyński, Orkan, Kisielewski, Żuławski, Dunikowski. Warto jeszcze podkreślić, że główne role w sztuce kreowali wybitni aktorzy: Tekla Trapszo, Józef Śliwicki, Ludwik Solski oraz Wanda Siemaszkowa, która przyjaźniła się z córkami Marii Konopnickiej (Zofią i Laurą) i zmarła w dworku w Żarnowcu. Dobry przekład Hanusi i duży sukces sceniczny dramatu przyczynił się do upowszechnienia na ziemiach polskich twórczości G. Hauptmanna oraz do kolejnych wznowień książki (począwszy od 1900 r.), a także wysunął Konopnicką na czoło tłumaczy nowego dramatu niemieckiego. Ponadto Hanusia przetłumaczona została na wiele innych języków i obiegła europejskie sceny.
Wystawa Muzeum Miejskiego „Dom Gerharta Hauptmanna” w Jeleniej Górze-Jagniątkowie prezentuje związek pisarza z ziemią dolnośląską oraz przybliża jego życie i twórczość. Można na niej również zobaczyć przetłumaczone przez Marię Konopnicką na język polski pierwodruki utworów noblisty.
Paweł Bukowski
Zdjęcia eksponatów
