W 2008 r. przypadała setna rocznica powstania Roty oraz minęło 98. lat odśpiewania tej znanej pieśni patriotycznej pod Pomnikiem Grunwaldzkim w Krakowie. Z tej okazji dnia 23 listopada 2008 r. w Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu odbyło się otwarcie wystawy czasowej pt. 100 lat pierwodruku „Roty”, która będzie czynna do końca stycznia br.
Konopnicka uprawiała wielokierunkowe pisarstwo, które obejmuje poezję, utwory dla dzieci, krytykę literacką, nowele oraz działalność przekładową z pięciu języków: angielskiego, niemieckiego, francuskiego, włoskiego i czeskiego. W okresie pobytu Konopnickiej w Żarnowcu powstało szereg utworów poetyckich i pisanych prozą. Do najważniejszych należy Rota (1908), której pierwodruk ukazał się w listopadowym numerze krakowskiego czasopisma „Przodownica”. Konopnicka pisząc Rotę, nie sądziła, że wiersz ten zrobi tak błyskotliwą karierę oraz odegra znaczącą rolę w dziejach Narodu polskiego. Popularność pieśni ugruntowały uroczyste obchody Roku Grunwaldzkiego w 500-lecie bitwy, które odbyły się 15 lipca 1910 r. w Krakowie. Wówczas po raz pierwszy wykonana została Rota, do muzyki skomponowanej przez Feliksa Nowowiejskiego, przez chóry z całej Polski podczas odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego.
W 1926 r. władze niepodległej Rzeczypospolitej rozważały, którą z polskich pieśni patriotycznych wynieść do godności hymnu narodowego. Spośród czterech zaproponowanych pieśni Rota stanowiła największą konkurencję dla Mazurka Dąbrowskiego. Oprócz nich rozważano jeszcze Pierwszą Brygadę i Warszawiankę. W świadomości pokolenia, które uczestniczyło w wypadkach I i II wojny światowej, Rota była hymnem narodowym. Kazimierz Tetmajer istotę jej oddziaływania wyraził w słowach, które wypowiedział w 1918 r.:
Rotą Konopnickiej zmartwychwstawa Polska dzisiejsza.
Należy się jej za to od Narodu pomnik…
Poszczególne wersy pieśni przez długie lata oddziaływały na wyobraźnię narodową, konsolidowały i podtrzymywały społeczeństwo w dramatycznych momentach historycznych od lat przed odzyskaniem niepodległości, poprzez drugą wojnę światowa, aż po czasy współczesne. Obecnie występuje ponad 100 adaptacji Roty.
Paweł Bukowski
Ciężko chora i przejęta najgłębszym żalem, że w wielkim święcie Grunwaldu nie mogę wziąć osobistego udziału, całą duszą jestem wśród Was i razem z Wami pełna otuchy patrzę w jasną przyszłość bohaterskiej Ojczyzny Naszej.
Maria Konopnicka
Żarnowiec, 15 VII 1910
Rotą Konopnickiej zmartwychwstawa Polska dzisiejsza.
Należy się jej za to od narodu pomnik…
Kazimierz Tetmajer
Mając lat dziesięć czytałem opis bitwy pod Grunwaldem, stoczonej w 1410 roku z Krzyżakami. Bitwa była olbrzymim zwycięstwem polskim. Przyszło mi wtedy na myśl, że skoro rok 1910 będzie 500-ną rocznicą tego zwycięstwa, byłoby wspaniale, gdybym mógł uczcić tę wielką rocznicę wzniesieniem odpowiedniego pomnika. Myślałem o tym całe życie.
Ignacy Paderewski
Zdjęcia z otwarcia wystawy
